સ્થૂળતા: આરોગ્ય માટે એક પડકાર
સ્થૂળતા (મેદસ્વીતા, મોટાપો, ફેટ) એ એક સ્થિતિ છે જેમાં શરીરમાં વધારાની ચરબી એકઠી થાય છે અને શરીરનું વજન ઇચ્છનીય વજન કરતાં 20% વધી જાય છે. આ સ્થિતિ વિવિધ સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓનું કારણ બની શકે છે, જેમ કે હૃદય રોગ, ડાયાબિટીસ, અને કેટલાક પ્રકારના કેન્સર. સ્થૂળતાના કારણોમાં અતિ આહાર, શારીરિક પ્રવૃત્તિનો અભાવ, અને જનીની પરિબળોનો સમાવેશ થાય છે.
વિશ્વભરમાં સ્થૂળતા એક વધતી ચિંતા છે. મેક્સિકો જેવા દેશોમાં, જ્યાં 32% વસ્તી મેદસ્વી છે, સરકારોએ આ સમસ્યાનો સામનો કરવા માટે અનોખા પગલાં લીધાં છે. જો કે, ભારતમાં સ્થૂળતા અને તેના સ્વાસ્થ્ય પરના પ્રભાવો વિશે જાગૃતિનો અભાવ છે. આ ખાસ કરીને શહેરી વિસ્તારોમાં રહેતા સમૃદ્ધ લોકોમાં સાચું છે.
સ્થૂળતા એ માત્ર ભારત જ નહીં પરંતુ વિશ્વભરમાં એક વધતી જતી આરોગ્ય સમસ્યા છે. વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા (WHO) ના અંદાજ મુજબ, 2016 માં વિશ્વભરમાં 1.9 અબજ પુખ્ત વયના લોકો વધુ વજનવાળા હતા, જેમાંથી 650 મિલિયન મેદસ્વી હતા. આ આંકડાઓ ચિંતાજનક છે કારણ કે સ્થૂળતા હૃદય રોગ, સ્ટ્રોક, ટાઇપ 2 ડાયાબિટીસ અને કેટલાક પ્રકારના કેન્સર સહિત વિવિધ બિન-ચેપી રોગો (NCDs) ના જોખમને નોંધપાત્ર રીતે વધારે છે.
ભારતમાં સ્થૂળતાનો વધતો વ્યાપ:
ભારતમાં પણ સ્થૂળતાનું પ્રમાણ ચિંતાજનક રીતે વધી રહ્યું છે. નેશનલ ફેમિલી હેલ્થ સર્વે (NFHS-5) ના ડેટા દર્શાવે છે કે 2019-21 માં, 24% મહિલાઓ અને 22.9% પુરુષો વધુ વજનવાળા અથવા મેદસ્વી હતા. આ વધારો ખાસ કરીને શહેરી વિસ્તારોમાં વધુ જોવા મળે છે, જ્યાં બેઠાડુ જીવનશैली, અનિયમિત આહાર અને પ્રોસેસ્ડ ખોરાકની સરળ ઉપલબ્ધતા સ્થૂળતામાં વધારો કરે છે.
સ્થૂળતાના મૂળ કારણો:
સ્થૂળતા એ એક બહુપક્ષીય સમસ્યા છે જેના વિવિધ કારણો છે. આમાં શામેલ છે:
- આહારની પસંદગી: ઉચ્ચ કેલરી, ઉચ્ચ ચરબી અને ઉચ્ચ ખાંડવાળા ખોરાક અને પીણાંનું સેવન સ્થૂળતાનું જોખમ વધારે છે.
- શારીરિક નિષ્ક્રિયતા: વ્યાયામનો અભાવ અને બેઠાડુ જીવનશૈલી સ્થૂળતામાં ફાળો આપે છે.
- જનીની પરિબળો: કેટલાક લોકોને તેમના જનીનોને કારણે વજન વધવાની વધુ સંભાવના હોય છે.
- તબીબી પરિસ્થિતિઓ: હાઇપોથાઇરોડિઝમ અને કુશિંગ સિન્ડ્રોમ જેવી કેટલીક તબીબી પરિસ્થિતિઓ વજન વધારવાનું કારણ બની શકે છે.
- માનસિક સ્વાસ્થ્ય: તણાવ, ચિંતા અને ડિપ્રેશન જેવા માનસિક સ્વાસ્થ્યની સ્થિતિ વજન વધારવામાં ફાળો આપી શકે છે.
શરીરનું આદર્શ વજન
શરીરનું આદર્શ વજન એ યુવાન પુખ્ત વ્યક્તિનું શ્રેષ્ઠ શારીરિક કામગીરી વખતે તેની ઊંચાઈના પ્રમાણમાં વજન છે. આ માટે શરીર દળ સૂચકાંક (બોડી માસ ઇન્ડેક્સ – BMI) નો ઉપયોગ થાય છે.
Weight- શરીરનું આદર્શ વજન
શરીરનું ઇચ્છનીય વજન એ યુવાન પુખ્ત વ્યક્તિનું તેની શ્રેષ્ઠ શારીરિક કામગીરી વખતે તેની ઊંચાઈના પ્રમાણમાં વજન છે. આ માટે સૌથી સામાન્યપણે ઉપયોગમાં લેવાતું માપ શરીર દળ સૂચકાંક (બોડી માસ ઇન્ડેક્સ – બીએમઆઈ) છે. અને તે મીટરમાં ઊંચાઈના વર્ગ દ્વારા કિલોગ્રામમાં વજનને ભાગવાથી મળે છે. (વજન-કિલો ઊંચાઈ-મીટરનો વર્ગ)
બીએમઆઈ
<18.5 : કુપોષિત
> 25 : વધારે વજન
>30 :સ્થૂળ
વજન ઘટાડવાના / સ્થૂળતા ના ઉપાયો
વજન ઘટાડવા માટે તળેલો ખોરાક ઓછો ખાવો, ફળો અને શાકભાજી વધારે ખાવા, રેસાવાળો ખોરાક લેવો, નિયમિત કસરત કરવી, અને ખાંડ, ચરબી અને દારૂનું સેવન ઘટાડવું જેવા પગલાં લઈ શકાય છે.
ભારતીય મહિલાઓમાં સ્થૂળતા / મોટાપો
ભારતમાં સ્થૂળતા એક મોટી સમસ્યા બની રહી છે, ખાસ કરીને શહેરી મહિલાઓમાં. આનું એક કારણ શારીરિક પ્રવૃત્તિનો અભાવ છે. ઘણી શહેરી મહિલાઓ યાંત્રિક અને ઇલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણો પર આધાર રાખે છે, જેના કારણે તેઓ ઓછી કેલરી બાળે છે. સાંસ્કૃતિક ધોરણો, આહારની પસંદગીઓ અને શારીરિક પ્રવૃત્તિની તકોમાં અસમાનતા જેવા પરિબળો સ્ત્રીઓમાં સ્થૂળતાનું જોખમ વધારે છે. વધુમાં, ગર્ભાવસ્થા અને મેનોપોઝ જેવી શારીરિક સ્થિતિઓ મહિલાઓમાં વજન વધવાની શક્યતા વધારી શકે છે.
નાસ્તો ન કરવાથી બાળકોમાં સ્થૂળતાનું જોખમ
તાજેતરના એક અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે જે બાળકો નિયમિત રીતે સવારનો નાસ્તો કરતા નથી તેઓ મેદસ્વી થવાની શક્યતા વધારે છે. આનું કારણ એ હોઈ શકે છે કે નાસ્તો ન કરવાથી બાળકોને બપોરના ભોજન પહેલાં વધુ ભૂખ લાગે છે, જેના કારણે તેઓ વધુ કેલરીવાળો ખોરાક ખાય છે.
સ્થૂળતા નિવારણ અને સંચાલન:
સ્થૂળતાને અટકાવવા અને સંચાલિત કરવા માટે, સંતુલિત આહાર, નિયમિત શારીરિક પ્રવૃત્તિ અને જરૂર પડ્યે વજન ઘટાડવાના કાર્યક્રમો સહિત જીવનશૈલીમાં ફેરફારો જરૂરી છે. વધુમાં, સ્થૂળતા વિશે જાગૃતિ વધારવી અને સ્વસ્થ જીવનશૈલીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે સરકારી નીતિઓ અને જાહેર આરોગ્ય પહેલ મહત્વપૂર્ણ છે.
ભારતમાં સ્થૂળતા નિયંત્રણ માટે જરૂરી પગલાં
ભારતમાં સ્થૂળતા નિયંત્રણ માટે એક સર્વગ્રાહી નીતિની જરૂર છે. આ નીતિમાં જાગૃતિ અભિયાન, શાળાઓમાં સ્વસ્થ આહાર અને શારીરિક પ્રવૃત્તિને પ્રોત્સાહન, અને ખાદ્ય ઉદ્યોગમાં નિયમનનો સમાવેશ થવો જોઈએ. સ્થૂળતા નિવારણ માટે મહિલાઓને લક્ષ્ય બનાવવાથી સમગ્ર પરિવારના સ્વાસ્થ્ય પર હકારાત્મક અસર પડી શકે છે.
સ્થૂળતા દૂર કરવા નિષ્ણાતોની સલાહ
સ્થૂળતા નિવારણ માટે નિષ્ણાતો નીચે મુજબ સલાહ આપે છે:
- સંતુલિત આહાર: ખોરાકમાં ફળો, શાકભાજી, આખા અનાજ, અને પ્રોટીનનો સમાવેશ કરો. ખાંડ, ચરબી અને પ્રોસેસ્ડ ખોરાકનું સેવન મર્યાદિત કરો.
- નિયમિત કસરત: દરરોજ ઓછામાં ઓછી 30 મિનિટની શારીરિક પ્રવૃત્તિ કરો.
- પર્યાપ્ત ઊંઘ: દરરોજ 7-8 કલાકની ઊંઘ લો.
- તણાવનું સંચાલન: તણાવને નિયંત્રિત કરવા માટે યોગ, ધ્યાન, અથવા અન્ય આરામની તકનીકોનો ઉપયોગ કરો.
આગળ વધવાનો માર્ગ
સ્થૂળતા એ એક જટિલ સમસ્યા છે, પરંતુ તેનો સામનો કરવો શક્ય છે. વ્યક્તિગત જીવનશૈલીમાં ફેરફાર, જાહેર આરોગ્ય પહેલ, અને નીતિગત ફેરફારો દ્વારા આપણે આપણા સમાજમાં સ્થૂળતાના બોજને ઘટાડી શકીએ છીએ.
હોમિયોપેથિક દ્રષ્ટિકોણ
હોમિયોપેથી સ્થૂળતાને માત્ર વધારાનું વજન નહીં, પરંતુ વ્યક્તિની સંપૂર્ણ શારીરિક અને માનસિક સ્થિતિનું પ્રતિબિંબ માને છે. હોમિયોપેથિક સારવાર વ્યક્તિગત લક્ષણો, વર્તન, શારીરિક બંધારણ અને કૌટુંબિક ઇતિહાસને ધ્યાનમાં લઈને વ્યક્તિગત દવાઓ સૂચવે છે.
હોમિયોપેથિક દવાઓ:
- Calcarea Carbonica: આ દવા સામાન્ય રીતે વધુ વજનવાળા લોકો માટે સૂચવવામાં આવે છે જેઓ સરળતાથી થાકી જાય છે, ઠંડી હવા પ્રત્યે સંવેદનશીલ હોય છે, અને મીઠાઈઓ માટે તીવ્ર ઈચ્છા ધરાવે છે.
- Graphites: આ દવા ચયાપચય ધીમી હોય તેવા વ્યક્તિઓ માટે સૂચવવામાં આવે છે, જેમને કબજિયાતની સમસ્યા હોય છે, અને ખાસ કરીને પેટ અને જાંઘ પર ચરબી વધુ હોય છે.
- Pulsatilla: આ દવા મૂડ સ્વિંગની સમસ્યા હોય, ભૂખમાં અનિયમિતતા અને ખાસ કરીને તળેલા અને ચરબીયુક્ત ખોરાકની તૃષ્ણા હોય તેવી સ્ત્રીઓ માટે વધુ યોગ્ય છે.
- Antimonium Crudum: આ દવા અતિશય ખાનારા, ખાટા અને ચીકણા ખોરાકની તૃષ્ણા રાખનારા અને જાડા, સફેદ જીભના આવરણવાળા લોકો માટે સૂચવવામાં આવે છે.
- Lycopodium Clavatum: આ દવા પેટનું ફૂલવું, ગેસ અને ખાવા પછી પેટમાં ભારેપણું અનુભવતા લોકો માટે યોગ્ય છે.
નિષ્કર્ષ
સ્થૂળતા એ એક ગંભીર સ્વાસ્થ્ય સમસ્યા છે, પરંતુ તેને નિયંત્રિત કરી શકાય છે. સ્વસ્થ આહાર, નિયમિત કસરત, અને જીવનશૈલીમાં ફેરફાર કરીને સ્થૂળતાને અટકાવી શકાય છે અને તેનાથી થતી ગૂંચવણોનું જોખમ ઘટાડી શકાય છે.
સંદર્ભ:
- પુસ્તક: "આરોગ્યની સંપૂર્ણ માહિતી"
- આવૃત્તિ: ત્રીજી આવૃત્તિ
- પ્રકાશન વર્ષ: 2023
- પ્રકાશક: નવભારત સાહિત્ય મંદિર
- "The Chronic Diseases, Their Peculiar Nature and Their Homoeopathic Cure" by Dr. Samuel Hahnemann: આ પુસ્તક હોમિયોપેથીના મૂળભૂત સિદ્ધાંતો અને વિવિધ ક્રોનિક રોગોની સારવાર માટેના સૂચનો આપે છે, જેમાં સ્થૂળતાનો પણ સમાવેશ થાય છે.
- "Materia Medica Pura" by Dr. Samuel Hahnemann: આ પુસ્તક હોમિયોપેથિક દવાઓના વિગતવાર વર્ણન અને તેમના ઉપચાર ગુણધર્મો પૂરા પાડે છે.
- "The Genius of Homoeopathy Lectures and Essays on Homoeopathic Philosophy" by Dr. Stuart Close: આ પુસ્તક હોમિયોપેથિક ફિલસૂફી અને દવાઓના વ્યવહારિક ઉપયોગ વિશે જ્ઞાન આપે છે.
- "Obesity: A Homoeopathic Approach" by Dr. R.K. Manchanda: આ પુસ્તક સ્થૂળતાની સમસ્યા માટે હોમિયોપેથિક સારવારના વિવિધ પાસાઓની વિગતવાર ચર્ચા કરે છે.
Frequently Asked Questions (FAQ)
સ્થૂળતા એટલે શું?
વ્યાખ્યા :
સ્થૂળતા એ એક તબીબી સ્થિતિ છે જેમાં શરીરમાં વધુ પડતી ચરબી એકઠી થાય છે. આનાથી સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓનું જોખમ વધી જાય છે.
સ્થૂળતાના મુખ્ય કારણો શું છે?
સ્થૂળતાના ઘણા કારણો નીચે પ્રમાણે હોઈ શકે છે:
જેમ કે અતિશય આહાર, શારીરિક પ્રવૃત્તિનો અભાવ, જનીનિક પરિબળો, કેટલીક દવાઓ અને હોર્મોનલ અસંતુલન.
સ્થૂળતાથી કઈ સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ થઈ શકે છે?
સ્થૂળતા ઘણી ગંભીર બીમારીઓનું જોખમ વધારે છે, જેમ કે ડાયાબિટીસ, હૃદય રોગ, उच्च रक्तचाप, સ્ટ્રોક, કેટલાક પ્રકારના કેન્સર, સાંધાનો દુખાવો અને શ્વાસ સંબંધી સમસ્યાઓ.
સ્થૂળતાની સારવાર શું છે?
સ્થૂળતાની સારવારમાં જીવનશૈલીમાં ફેરફાર, જેમ કે આહારમાં સુધારો, નિયમિત કસરત, અને કેટલાક કિસ્સાઓમાં, દવાઓ અથવા સર્જરીનો સમાવેશ થઈ શકે છે.
સ્થૂળતાથી કેવી રીતે બચી શકાય?
સ્થૂળતાથી બચવા માટે:
- સંતુલિત આહાર લેવો
- નિયમિત કસરત કરવી
- તંદુરસ્ત જીવનશૈલી અપનાવવી
હોમિયોપેથી સ્થૂળતાની સારવારમાં કેવી રીતે મદદ કરી શકે?
હોમિયોપેથી વ્યક્તિગત લક્ષણો અને શારીરિક બંધારણને ધ્યાનમાં રાખીને વજન ઘટાડવામાં અને ચયાપચયને સુધારવામાં મદદ કરી શકે છે.
સ્થૂળતા માટે કેટલીક સામાન્ય હોમિયોપેથીક દવાઓ કઈ છે?
કેટલીક સામાન્ય હોમિયોપેથી દવાઓ:
કેલ્કેરિયા કાર્બ, ગ્રેફાઇટ્સ, ફાયટોલેક્કા, અને પલ્સેટિલાનો સમાવેશ થાય છે, પરંતુ યોગ્ય દવા વ્યક્તિગત લક્ષણો પર આધારિત છે.
શું હોમિયોપેથીક સારવાર વજન ઘટાડવા માટે પૂરતી છે?
હોમિયોપેથી વજન ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે, પરંતુ તેને સંતુલિત આહાર અને નિયમિત કસરત સાથે જોડવાથી શ્રેષ્ઠ પરિણામો મળશે.
હોમિયોપેથીક સારવાર શરૂ કરતા પહેલા મારે મારા ડૉક્ટર સાથે વાત કરવી જોઈએ?
હા,
કોઈપણ નવી સારવાર શરૂ કરતા પહેલા, ખાસ કરીને જો તમને અન્ય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ હોય તો, તમારા ડૉક્ટર સાથે વાત કરવી હંમેશા સારો વિચાર છે.
હોમિયોપેથીક સારવારની આડઅસરો છે?
હોમિયોપેથીક દવાઓ સામાન્ય રીતે સલામત માનવામાં આવે છે, પરંતુ કેટલાક લોકોને હળવી પ્રતિક્રિયાઓ જેવી કે માથાનો દુખાવો અથવા થાકનો અનુભવ થઈ શકે છે.
